Hvað gerum við þegar við þýðum tungumál? Við tökum hugsun, setningu, sjónarhorn og við finnum hugsuninni eða sjónarhorninu stað í nýju málkerfi, innan nýrrar málfræði.
 

Samkvæmt hefðbundnum skilningi hefur þýðing engin alvarleg áhrif á inntak texta, Biblían á grísku er eins og Biblían á ensku sem er eins og Biblían á íslensku.Það er að minnsta kosti það sem við teljum okkum trú um.

Raunin er aftur á móti sú að inntakið er aldrei stöðugt frá einu tungumáli til annars. „Í upphafi var Orðið,“ stendur til að mynda í upphafi Jóhannesarguðspjalls. „Orðið“ er í þessu tilfelli þýðing á gríska hugtakinu„logos“, sem hefur miklu breiðari skírskotun og merkir hluti á borð við „skynsemi“ og „skipulag“, auk þess sem það lýsir „guðlegri skynsemi sem er til staðar í heiminum, kemur á hann skipulagi og gefur honum form og merkingu.“¹ 1 “Logos,” Encyclopædia Britannica, (s./a.) 12. 11. 12, 2018, britannica.com/topic/logos. Þetta er augljóslega talsvert merkingarþrungnara en íslenska orðið „orð“. Til þess að flækja málin ennfrekar þá merkir orðið „orðið“ (með greini), sum sé bæði orð í tungumáli og eitthvað sem hefur þegar átt sér stað. Þannig að merking þessara örfáu orða, „í upphafi var Orðið,“ er á töluvert meira flökti en góðu hófi gegnir og getur einnig þýtt eitthvað í líkingu við: „Í upphafi hafði þegar eitthvað átt sér stað.“
Þetta er svosem alveg nógu pirrandi, en það sem meira er, þá er ekkert upprunalegt tungumál til sem getur skorið úr um hinstu merkingu orða. Vonin um eitt grundvallartungumál er tjáð með sterkum hætti í sögunni af Babelsturninum, þar sem Guð refsar mannkyninu – sem átti eitt sameiginlegt tungumál – með því að fjölga tungumálunum í heiminum og gera fólk þannig háð þýðingum. En raunin er að sjálfsögðu sú að mannfólk hefur ætíð þurft að þýða því að merking er engan veginn stöðugt fyrirbæri! Hver einasta (mannleg) þýðing flöktir og umbreytist með ólíkum sjónarhornum, og bognar með tímanum, á milli þýðingar núna og þýðingar þá. Við rannsökum og upplifum heiminn í kringum okkur með ólíkum skynfærum og um leið og við reynum að skilja það sem við skynjum þá erum við þegar farin að þýða. Þýðingar eru nátengar merkingarframleiðslunni sjálfri.

MA Hönnun: Könnunarleiðangrar og þýðingar er nafnið á meistaranámi í hönnun við braut hönnunar og arkitektúrs sem þeir Garðar Eyjólfsson og Thomas Pausz endurskipulögðu á árunum 2016 og 2017. Eins og nafnið gefur til kynna er meðal annars fengist við rannsóknir á þýðingum sem hluta af verkfærakistu hönnuða. Ef við skiljum þýðingar sem merkingarsköpun, þá fæst hönnun einmitt við að efnisgera merkingu, möguleika, hugsanir og sjónarhorn með ólíkum hætti á ólíkum tíma. Hönnuðir þýða í þeim tilgangi að gera merkingu aðgengilega nýjum viðtakendum og miðla einhverju sem birtist á sviði skynjunarinnar en krefst umbreytingar svo hægt sé að skilja eða tileinka sér það. Hönnuðir þýða þó yfirleitt ekki á milli tungumála, öllu heldur þýða þeir uppgötvanir, virkni, málefni, vonir og drauma, kerfi, þarfir, viðbrögð og veruleika. Við skulum huga að tveimur verkefnum eftir Garðar og Thomas, dæmi um tvær þýðingar, gáskafullar tilraunir sem efnisgera möguleika, hugsanir og sjónarhorn úr samtíma okkar.

Í verkefninu Tegundir án rýma fæst Thomas Pausz við að þýða og enduruppgötva tegundatengsl í leit að nýjum siðferðilegum víddum. „Hönnuðir eru í fararbroddi þess að skapa og eiga við myndir, form og goðsagnir,“fullyrðir Thomas sem vonast eftir því að gera skynjun okkar á náttúruheiminum „villta á nýjan leik,“ eins og hann kemst að orði sjálfur. Með hönnun hluta og kvikmyndasýningum leitast Thomas við að grafa undan viðteknum leiðum okkar til að sjá heiminn utan við manninn. Hann telur þann heim meðal annars birtast á póstkortum, hefðbundnum landslagsmálverkum og í því hvernig náttúruútsýnisbyggingar eru reistar. Kjarni þessara tilrauna með birtingarmyndir er að velta upp viðteknum flokkum og stigveldi tegunda.

Hér leikur Thomas sér í talsverðu návígi við hugmyndir bandaríska heimspekingsins Donnu Haraway sem hefur beint spjótum sínum að hugmyndum um að maðurinn sé frábrugðin öllum öðrum lífverum. Hugmyndir Haraway hafur borið á góma í MA náminu, meðal annars sú uppástunga hennar að þau hugtök sem við notum til að hugsa um hinn náttúrulega heim séu „alvarlega óhugsandi,“ það sé „ómögulegt að hugsa með þeim.“² 2 Donna Haraway, „Tentacular Thinking: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene,“ E-Flux Journal #75 (2016), e-flux.com/journal/75/67125/tentacular-thinking-anthropocene-capitalocene-chthulucene. Um er að ræða útdrátt Haraway úr samnefndum 2. kafla í / This text is an edited extract from a synonymous 2. chapter in: Donna Haraway, Staying With the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, 30–57 (Durham: Duke University, 2016). Haraway setur slíka gagnrýni fram í samhengi þeirra loftlagsbreytinga sem orðið hafa á síðustu öldum og eru yfirleitt taldar vera af mannavöldum. Sumir vísindamenn hafa gengið svo langt að tala um nýtt jarðsögulegt tímabil sem kallað er mannöld. Hugtakið lýsir jarðfræðilegu tímabili þar sem „áhrif manna á hnattrænt umhverfi eru […] orðin svo mikil og virk að þau jafnast á við alvarlegustu áhrif náttúruaflanna á starfsemi kerfa Jarðarinnar.“8fn]Will Steffen, Jacques Grinevald, Paul Crutzen & John McNeill, „The Anthropocene: Conceptual and Historical Perspectives,“ Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, #369 (2011): 842, DOI: 10.1098/rsta.2010.0327.[/fn] Haraway mótmælir slíkri skilgreiningu með ofureinföldum rökum – hvernig geta hnattrænar hamfarir verið á ábyrgð heillrar tegundar? Slík hugmynd skellir skuldinni á fjölda einstaklinga sem hafa aldrei haft nokkuð vald til þess að raska einu né neinu.

Annar hluti í röksemdafærslu hennar er sú sýn hennar að sagan um mannöldina sé einfaldlega ekki gagnleg, það er að segja að sú saga geti ómögulega náð til allra sem vettlingi geta valdið. Þegar ég frétti af „kolefnisbanninu“ sem tengdamóðir mín lagði á tengdaföður minn, því hún var orðin svo þreytt á því að heyra hann tala um ógnir loftslagsbreytinga út í eitt, þá varð mér hugsað til þessarar gagnrýni. Donna Haraway leggur áherslu á mikilvægi fjölröddunnar og fjölbreyttra frásagna sem stuðlað geti að samlífi á tímum sem eru „enn í húfi“, eins og hún kemst að orði.³ 3 Ibid. Hún heldur mikilvægi þess á lofti að við segjum sögur sem leyfa okkur að takast á við þær erfiðu aðstæður sem við stöndum frammi fyrir, án þess að glata voninni og verða kaldhæðni eða forlagahyggju að bráð.⁴ 4 Ibid.

„Það er afskaplega auðvelt að verða kaldhæðinn á okkar tímum,“ segir Garðar Eyjólfsson, fagstjóri í MA námi í hönnun sem telur að boðskapur Donnu Haraway sé jákvæð áminning um að halda áfram að takast á við heiminn. Undir slíkum formerkjum varð tilgátuhönnunarverkefnið Barbara til. Þar veltir Garðar fyrir sér þeim möguleikum sem fólgnir eru í erfðatækni og spyr hvort mögulegt sé að nýta slíka tækni til að sniðganga hefðbundna textílframleiðslu í heiminum. Barbara hefur nefnilega tekið að sér að rækta sinn eigin textíl sjálf – á eigin líkama. Barbara á heima í náinni framtíð sem hefur orðið fyrir skaðlegum áhrifum hnattrænnar offramleiðslu á textíl. Garðar lítur ekki á verkefnið sem fullunna frásögn, heldur tilraun til að skapa samtal um framtíðina. „Barbara er fyrsta skrefið í ákveðinni rannsóknarvegferð. Um er að ræða byrjun eða upphaf, skissu jafnvel eða prótótýpu. Í sjálfu sér er myndmálið kannski aukaatriði en mér finnst mikilvægt að láta reyna á hugmyndir þó þær séu ekki fullbúnar. Ég hef nefnilega ákveðnar efasemdir um réttmæti þeirrar hugmyndar að eitthvað sé nokkurn tímann fullklárað.“